De Stoïcijnse man

Etienne, the father of my father, died at the age of 59 from cancer, likely caused by the chemicals at his workplace. He was a chain smoker and showed little affection. Men of his generation were breadwinners and valued self-control. Stoicism, the philosophy of self-control, is popular online and seen as a form of male power. However, stoicism has its drawbacks, such as blaming individuals for their circumstances. Self-sacrifice is also a masculine ideal, seen in the Titanic disaster and in Jesus Christ. The Catholic Church is a patriarchal institution that places men above women. The symbol of self-sacrifice is problematic for both men and women. Men are encouraged to remain silent and not seek help, while women are expected to fulfill traditional roles. This lifestyle can lead to physical and mental health issues. Etienne's life exemplifies the honorable but detrimental aspects of this masculine ideal. Etienne, de vader van mijn vader, heb ik nooit gekend. Het is daarom dat ik hem niet opa noem. Op negenenvijftigjarige leeftijd is Etienne gestorven aan kanker, vermoedelijk veroorzaakt door de chemicaliën van de fabriek waar hij werkte. Daarnaast was ook een enorme kettingenroker. Een man van de generatie van Etienne was in de eerste plaats een broodwinnaar. Etienne zijn niet erg veel en toonde nooit enorm veel affectie. Mijn vader heeft zijn vader één keer een knuffel gegeven, en het was altijd lastig om te zien wat er in hem omging. Dit is iets wat vaker voorkomt te mannen van zijn tijd. Altijd een soort ijzeren masker van zelfbeheersing op. Je werkt hard, je zeurt niet over de chemische stank op je werkplaats, je zet de ramen niet op over verluchting en je gaat niet naar de dokter. Etienne ging zijn hele leven maar één keer naar de dokter. Als man klaag je niet, en dat heeft Etienne de das omgedaan. We spreken hier over de mannelijkheid van de zelfbeheersing. Dit is de trots die een man erin schept de rug terecht te houden en de bovenlip stijf. Hij drukt zijn kracht uit door zijn eetlust te temperen, zijn hartstocht te temmen en geen tranen. Het is dit soort beschavingsproces dat het ideaal is van talloze filosofieën, het afstand nemen van begeertes van Boeddha en het stoïcijnse zelfbewustzijn van Epictetus en Marcus Aurelius. Zelfbeheersing wordt vaak gezien als de ultieme vorm van mannenmacht, omdat de man laat zien om zichzelf te kunnen overheersen. Zijn eigen macht is in staat om zichzelf te buigen, te gehoorzaam aan zijn eigen bevel. Discipline, zwijgzame kracht en onbezorgdheid, dit zijn de virtues van een stoïcijnse man, die Etienne ook allemaal beheersde. Vandaag is het stoïcisme opnieuw trending, alsof de eeuwenoude wijsheid van de Romeinen opeens uit het niets is komen vallen om ons allemaal te redden. Het stoïcisme is het centrum geworden van talloze self-help boeken of van Jimbrows die aan de lopende band Marcus Aurelius quoten. Het is een filosofie die zeer populair is online, vooral bij verloren jonge mannen die zich richtingloos voelen. Maar in feite is het iets dat al jarenlang ingebakken zit in onze cultuur. En hoewel ik het ermee eens ben dat het stoïcisme voor de meeste een positieve verandering weegbrengt, zijn er ook moeilijkere kanten aan het stoïcisme. In de ogen van een stoïcist zijn daklozen bijvoorbeeld luie nietsnutten die hun miserie verdienen. Het stoïcisme houdt geen enkele rekening met mogelijke omgevingsfactoren en legt de verantwoordelijkheid volledig bij het individu. En dat komt goed uit voor de CEO's of influencers die het gemaakt hebben in het leven, want hun geloofssysteem bevestigt dat zij hun kapitaal en levensstijl verdiend hebben. Ze kunnen geloven dat dat allemaal hun verdienste was en dat zorgt voor een loop. Die rijke CEO's zeggen dat hun succes de wijte was aan de stoïcijnse mindset. De zogenaamde grindset mindset. En zo lijkt het dat het stoïcisme werkt. En al die niet zijn geraakt, wilden het gewoon niet hard genoeg. Het zijn zogenaamde weak minds. Maar het is belangrijk om te onthouden dat de persoon eerst komt en dan pas de ideologie. Eerst ben je een pestkop en een klootzak, dan pas ben je fascist. Eerst kan je niet tegen gezag, dan ben je anarchist. Eerst heb je geen persoonlijkheid, dan ben je liberaal. Eerst haat je de rijke en pas daarna ben je communist. Eerst ben je succesvol en pas daarna ben je stoïcijn. Ideologie is een soort verflaagje dat je op jezelf kan leggen om je eigen daden en handelingen te verantwoorden. Voordat iemand fascistisch is, was hij een pestkop en een klootzak. En zo geldt dat voor het stoïcisme ook. Eerst ben je succesvol en pas daarna word je stoïcist. En zelfs als dat niet het geval is, is het uiteindelijk ook maar een tijdelijke motivatie het stoïcisme. Naast de mannelijkheid van de zelfbeheersing is Satien ook een voorbeeld van de mannelijkheid van zelfopoffering. In zijn generatie had het mannelijke geslacht de economische overmacht van vrouwen. Een man was kostvinder binnen het gezin en bracht het geld binnen. Hij deed hier een nobele zelfopoffering. Vroeg opstaan, hard werken, laat thuis komen en er niet over klagen. Mooi meegenomen voor al die fabriekseigenaars. Zo werd die zware arbeid waarbij werknemers hadden blootgesteld aan chemische producten iets eervol dat respect afdwong. Die zwijgzame zelfopoffering is een absolute constante binnen het patriarchaat. Etienne en zijn arbeid zijn hier één voorbeeld van. Een ander voorbeeld zien we in de context van de ramp met de Titanic. Als het schip zinkt, wie vertrekt er dan eerst? Vrouwen en kinderen. Mannen worden geacht zichzelf voorbeeldig op te offeren, maar verdienen ze ook natuurlijk hun begeerde heldenstatus. Denk maar aan Jack, de held van de film. En waarom is hij held? Omdat hij zichzelf opoffert voor Rose, door in het ijskoude water van de Noordzee te blijven dobberen, terwijl Rose op een deur blijft drijven buiten het bereik van het ijskoude water. Allemaal lekker romantisch, maar toch tot op zekere hoogte problematisch als je bedenkt hoe vanzelfsprekend het lijkt dat Jack zijn leven opoffert voor Rose. Of denk maar aan de andere eerbare man in de film, de kapitein die meegaat met het zinkende schip en trots in zijn kajuit blijft tot het water hem volledig opslokt. De enige man die als laf wordt afgebeeld in de film is Skeleton Hockley, de jaloerse en steenrake mina van Rose. Hij wordt als laf geportreteerd, omdat hij zichzelf probeert te redden. Maar de enige reden dat dit als laf of egoïstisch wordt beschouwd, is omdat hij man is. Indien hij een vrouw was geweest, had hij zonder enig moreel oordeel op de reddingsschepen kunnen stappen. Natuurlijk heeft hij in de film andere immorele dingen op zijn geweten, zoals bijvoorbeeld schieten op Rose nadat ze hem verraden heeft met Jack. Dit toont dan weer iets anders dat typisch van het patriarchaat. De patriarchische man denkt dat de vrouw hem rechtmatig toebehoort, maar wanneer dat echter niet waar blijkt te zijn en de man realiseert dat de vrouw een eigen wil heeft, regeert hij gewelddadig. Maar wat betreft zijn poging om zichzelf te redden, zijn zijn acties enkel immoreel en laf omdat hij een man is. Maar van alle mannenrepresentaties in cultuur is er toch één het meest symbolisch voorbeeld van deze zelfopoffering. En dat is natuurlijk de man van alle mannen, de ultieme patriarch, het woord van vader de god op aarde, Jezus Christus. Die nobel alle zonden op aarde op zich heeft genomen. Weeral een zelfopoffering waarna hij voor eeuwig verafgoed wordt als held over de hele planeet. De katholieke kerk is mogelijk het meest patriarchale instituut in de hele wereld, naast misschien de islamitische kerk. De volledige katholieke hiërarchie van priester tot paus is opgebouwd uit mannen. Het gebeurt nu wel af en toe dat vrouwen ceremonies of huwelijk voltrekken, maar vrouwen zijn nog steeds formeel uitgesloten uit eender welke belangrijke kerkelijke positie. Daarnaast heeft een wettelijke lezing van zowel de Bijbel als de Koran rampzalige implicaties voor vrouwen. En hoewel conservatieve geestelijken nooit openlijk zullen pleiten voor seksisme, beweren ze te handelen uit respect voor de traditie. Een traditie die vrouwen van ouds heeft voorbestemd voor magelijkheid en moederschap. In mijnachting voor vrouwen verhulden ze als een pleidooi voor bescherming, waartoe mannen zich tegenover deze zwakke en onzuivere schepsels verplicht dachten. De kerk verleent een man nog steeds de meeste privileges. Hij wordt aanzien als de rechtmatige machthebber van de vrouw. Bijvoorbeeld in de Bijbel, Genesis 3, 16b, staat geschreven, je zult je man begeren en hij zal over je heersen. De man is baas in huis en staat ook moreel boven de vrouw, want het is de vrouw die eerst gezondigd heeft en ons allemaal verdoemd heeft volgens het verhaal van Genesis. Voor mannen is het grootste probleem de symboliek van zelfopoffering om een helde status te bereiken. Het is deze zelfopoffering die hier aan de grondslag ligt en ook uiterst problematisch is, voor zowel man als vrouw. Problematisch voor mannen, vooral omdat het dat zwijgzame aspect stimuleert. Gewoon doorwerken, niet klagen, ik moet geen dokter of therapeut zien, etc. Problematisch voor vrouwen, omdat de man moreel boven de vrouw zet. Al die dagen dapper werken en sleuren, dan is het toch maar de morele plicht van de vrouw om het huishouden te doen, koken, afvassen, strijken, kinderen opvoeden en elke keer dat de man het wil gewillig in bed te duiken. Ook andere ongezonde mannelijke gedragingen worden zo goed gepraat. Denk maar aan de arbeider die zich na het harde werk landringt in de kroeg, want ik heb het toch verdiend. Dit alles onthult een andere crisis van de man. Iedereen beveelt hem voortdurend om toch vooral vol te blijven houden. En daarom bezwijkt niet hij zelf, maar zijn lichaam of geest door een arbeidsongeval, vroegtijdige versletenheid, stress, burn-out of het gevoel zijn kinderen niet hebben zien opgroeien. Etienne is als man niet gevallen. Mijn vader kijkt nog steeds naar hem op. Dat was een stille, die zei niet veel, maar deed gewoon goed zijn werk. Als man is Etienne dus intact gebleven, ook al is hij vroegtijdig gestorven. Dit toont aan dat dit soort levensstijl voor mannen eerbaar is. Lang hard werken met een gezin om dan jammerlijk te sterven. Zijn werklust en onbezorgdheid om zijn gezondheid hebben hem misschien de titel goede man verkregen, maar het heeft hem ook zijn leven gekost. Ondertitels ingediend door de Amara.org gemeenschap