The Mekong River is the longest river in Southeast Asia, running through 6 countries and providing resources for millions of people. It is a vital source of food, water, and transportation. However, cooperation in the Mekong region is controlled by outside powers, and ASEAN has neglected the region. The Mekong faces environmental challenges and impacts food security in the region. Efforts have been made to address these issues through regional cooperation, such as the ASEAN Agreement on Transboundary Haze Pollution and the ASEAN-Mekong Basin Development Cooperation. These mechanisms have had positive impacts on the region's development, but more needs to be done to address the challenges faced by the Mekong.
là con sông dài nhất Đông Nam Á, dài thứ bảy châu Á và dài thứ 12 thế giới, Mekong chạy qua 6 quốc gia gồm Trung Quốc, Myanmar Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Lưu vực sông Mekong là một trong những khu vực đa dạng sinh học nhất trên thế giới, cung cấp xuyên kế cho khoảng 66 triệu người, 10% tổng dân số ASEAN bao gồm hầu hết dân số Lào và Campuchia, một phần 3 dân số của Thái Lan và một phần 5 dân số Việt Nam.
Sông Mekong cung cấp nguồn thực phẩm, nước tưới tiêu cho cây trồng và là tuyến đường vận chuyển hàng hóa và con người. Ngoài ra, tiểu vùng sông Mekong còn có vị trí địa lý đặc biệt, là nơi kết nối khu vực ASEAN với hai nền văn hóa kinh tế lớn nhất thế giới, Trung Quốc và Ấn Độ. Sông Mekong hiện nay là nơi hội tụ của hơn 15 cơ chế hợp tác. Trong đó, một số cơ chế hợp tác có sự tham gia của một số hoặc tất cả các quốc gia sông Mekong và một số cơ chế hợp tác khác liên quan đến các quốc gia bên ngoài khu vực.
Có thể thấy, phần lớn các cơ chế tại tiểu vùng sông Mekong được thiết kế và thực hiện một cách phù thuộc vào các chính sách từ bên ngoài, chủ yếu là các nước lớn. Các nền tảng hợp tác thể hiện rằng tiểu vùng Mekong có mối quan tâm kinh tế và địa chiến lược đáng kể đối với nhiều cường quốc ngoài khu vực. Mặc dù có tiềm năng về kinh tế xã hội to lớn tại tiểu vùng sông Mekong, vấn đề Mekong dường như đang bị lãng quên trong ASEAN khi hiệp hội này khiến các cơ chế hợp tác ở tiểu vùng chịu sự kiểm soát chặt chẽ của các cường quốc.
Điều này được phản ánh qua sự tiến triển chậm chạp của nền tảng hợp tác phát triển lưu vực sông Mekong ASEAN, AMBDC, được thành lập vào năm 1996. Nhóm này có sự tham gia của 10 quốc gia thành viên ASEAN và Trung Quốc nhằm mục đích tăng cường hợp tác kinh tế và xã hội trong khu vực. Các cơ chế hợp tác tiểu vùng sông Mekong trong ASEAN Hợp tác AMBDC do Malaysia đề xuất tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN năm 1995, và chính thức được thành lập năm 1996 với 10 nước ASEAN nhằm tăng cường kết nối và liên kết kinh tế giữa các nước ASEAN hải đảo và ASEAN lục địa.
Đây cũng là sáng kiến nhằm gắn kết ASEAN với hợp tác GMS. Hợp tác AMBDC tập trung trên chính lĩnh vực giao thông, năng lượng, công nghệ thông tin, thương mại đầu tư, nông nghiệp, môi trường, du lịch, y tế, phát triển nguồn nhân lực. AMBDC bao gồm một hành lăng đường sắt từ Singapore đến Kuomintang, phân Nam băng qua bán đảo Malaysia, Thái Lan và Cộng hòa Dân Chủ Nhân Dân Lào, đồng thời phân nhánh sang Campuchia và Myanmar là trục chính.
Chương trình này được coi là công cụ phát triển lưu vực sông Mekong, và là diễn đàn đối thoại chính sách giữa ASEAN và Trung Quốc nhằm tăng cường phát triển kinh tế, hợp tác và giảm nghèo ở tiểu vùng. Tuy nhiên, AMBDC đã không đạt được những tiến triển đáng kể. Tính đến năm 2019, tuyến đường sắt Singapore-Kuomintang phần lớn vẫn chưa hoàn thiện mặc dù ý tưởng này đã xuất hiện hơn hai thập kỷ trước.
Điều này nói lên một mâu thuẫn rằng, với tư cách là tổ chức khu vực của Đông Nam Á, ASEAN lại không quan tâm nhiều đến tiểu vùng sông Mekong so với các nước bên ngoài khu vực. Mặt khác, một số cơ chế về hợp tác kinh tế, cơ sở hạ tầng có sự tham gia của các nước ASEAN hải đảo đã giúp ASEAN đạt được một số thành tựu nhất định và giảm bớt khoảng cách về trình độ phát triển trong khu vực.
Trong đó, nổi bật là Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Vịnh Bắc Bộ mở rộng, BBG, thành lập năm 2006 gồm Quảng Tây, Quảng Đông, Hải Nam, Trung Quốc, Việt Nam, Malaysia-Singapore, Indonesia, Philippines và Brunei. Khu vực hợp tác BBG là một chương trình hợp tác tiểu vùng trong khuôn khổ ASEAN-Trung Quốc nhằm mục đích nâng cấp các ngành công nghiệp, cải thiện giao thông vận tải và hậu cần, đồng thời thúc đẩy phát triển du lịch trong khu vực.
Hơn nữa, cơ chế này còn xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa Trung Quốc và ASEAN. Kết nối cơ sở hạ tầng đã nhận được nhiều sự quan tâm hơn từ các nước trong khu vực, đặc biệt là Hành lang Kinh tế Nam Ninh-Singapore, NSEC. Hành lang này đã đóng góp vào việc thúc đẩy dòng vốn tại các quốc gia kém phát triển trong tiểu vùng sông Mekong, đặc biệt là Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam, CLMV, nhằm thu hẹp khoảng cách phát triển trong khu vực.
Đến năm 2020, khi Việt Nam đảm nhận vai trò chủ tịch ASEAN, vấn đề bị lãng quên này lại được hơi dậy thông qua diễn đàn ASEAN về phát triển tiểu vùng, hội tụ hợp tác tiểu vùng Mekong với các mục tiêu của ASEAN. Theo Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, chủ tịch nhóm quan chức cao cấp SOM, ASEAN của Việt Nam Nguyễn Quốc Dũng, diễn đàn là hoạt động đầu tiên của ASEAN bàn về quá trình phát triển của tiểu vùng, đặc biệt là tiểu vùng Mekong.
ASEAN đang vương lên và đóng vai trò trung tâm quan trọng của khu vực. Do vậy, ASEAN không thể bỏ qua các tiểu vùng trong khu vực của mình đồng thời mong muốn gắn cách các chương trình phát triển của tiểu vùng Mekong với các chương trình, kế hoạch phát triển của ASEAN. Diễn đàn được tổ chức nhằm bàn thảo các biện pháp, cách thức tạo sự hài hòa, gắn cách các chương trình phát triển của tiểu vùng Mekong với ASEAN cũng như các tiểu vùng khác.
Từ đó đóng góp vào mục tiêu chung là thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN, xây dựng thành công cộng đồng ASEAN vẫn mạnh, sánh vai với các khu vực khác trên thế giới, Thứ trưởng Nguyễn Quốc Dũng cho biết. Bên cạnh đó, các vấn đề về môi trường, ô nhiễm, an ninh nguồn nước, an ninh lương thực ngày 1 gia tăng càng đòi hỏi khu vực ASEAN cần thúc đẩy hợp tác, kết nối cả các quốc gia lục địa và hải đảo.
Điều kiện thủy văn của sông Mekong thay đổi với tình trạng hạn hán, lũ lục khó lường, trầm tích sông suy giảm đã tăng phá sản xuất nông nghiệp và ngương nghiệp nội địa. Vào tháng 12 năm 2020, Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Campuchia thông báo rằng sản lượng đánh bắt cá nước ngọt của một số ngư dân được cấp phép của nước này đã giảm 31% so với năm 2019. Trong khi đó, đầu năm 2020, đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam hứng chịu đợt hạn hán và xâm nhập mặn tồi tệ nhất, ảnh hưởng đến 42,5% diện tích đất liền, tương đương 1.688.600 hectare, tăng mạnh so với 50.376 hectare của năm 2016.
Theo báo cáo khảo sát tình hình Đông Nam Á, năm 2021 của Trung tâm Nhiên cứu ASEAN của ESEAS Viện EUSOP-ISAC, nhiều người Đông Nam Á lo ngại về các vấn đề môi trường của sông Mekong và tác động của chúng đối với an ninh lương thực khu vực. Có 72,2% trong số 1.032 người tham gia khảo sát đồng ý rằng ASEAN nên đưa vấn đề sông Mekong vào chương trình nghị sự. Tâm lý này không chỉ thể hiện rõ rệt ở các quốc gia bên sông hạ nguồn, cụ thể là Việt Nam, 92,6%, Thái Lan, 87,8%, và Campuchia, 73%, mà còn ở các quốc gia Đông Nam Á hải đảo như Singapore, 74%, Malaysia, 67,5%, và Philippines, 67,2%.
Kết quả khảo sát chứng minh rằng những thách thức về an ninh lương thực ở lưu vực sông Mekong là nguyên nhân gây lo ngại cho toàn khu vực, vì các quốc gia thuộc tiểu vùng Mekong nằm trong số những nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, bao gồm cả các quốc gia ASEAN hải đảo. Sau tình trạng ô nhiễm khói mù nguy hiểm bao phủ vùng biển Đông Nam Á trong nhiều tháng vào năm 1997, Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về khói mù đã được thành lập.
Trong đó, sương mù xuyên biên giới là vấn đề hàng đầu dưới một cơ quan bộ trưởng chuyên trách của ASEAN. Việc ký kết Hiệp định ASEAN về ô nhiễm khói mù xuyên biên giới, AATHB, vào năm 2002 là minh chứng cho những nỗ lực kéo dài hàng thập kỷ của các quốc gia bị ảnh hưởng trong việc tận dụng các khuôn khổ ASEAN để giải quyết vấn đề khói mù xuyên biên giới. Những nỗ lực đó là do các quốc gia này nhận ra rằng cần có cách tiếp cận đa phương của ASEAN thay cho Đoàn 7 ở cấp độ trong nước còn hạn chế để chống lại ô nhiễm xuyên biên giới, và nhu cầu chia sẻ cánh nặng trong các hành động giảm nhẹ.
Với tiền lệ về việc lồng ghép vấn đề khói mù vào chương trình nghị sự toàn khu vực, việc xếp cuộc khủng hoảng ngôi trường ở sông Lây Công vào một phạm trù tiểu vùng là không hợp lý. Các quốc gia lục địa ASEAN đã hưởng ứng lời kêu gọi này với các thành viên ASEAN hải đảo về việc thúc đẩy mang tính khu vực hơn về vấn đề Mekong như đối với vấn đề khói mù trước đó.
Myanmar, Thái Lan và Việt Nam cùng với Singapore, Malaysia và Brunei đã sớm xây chuẩn AATHB để hiệp định này có hiệu lực vào tháng 11 năm 2003. Do tính cấp bách của thảm họa sắp xảy ra ở hệ sinh thái Mekong, đã đến lúc các thành viên hải đảo của ASEAN phải xem xét lại cách tiếp cận của họ khi các đối tác ASEAN lục địa đang lâm vào khủng hoảng ngôi trường. Đánh giá, có thể nói, các cơ chế hợp tác tiểu vùng sông Lây Công đã góp phần quan trọng vào sự phát triển của khu vực, tạo ra cơ sở pháp lý quan trọng cho chính phủ các nước tiểu vùng thực hiện cách nối hợp tác trên nhiều lĩnh vực khác nhau.
Ngoài ra, đây còn là diễn đàn để các nước tiểu vùng xây dựng lòng tin, tăng cường nối thoại và cùng nhau xử lý các thách thức chung trên cơ sở hài hòa lợi ích của các bên và nỗ lực riêng lẽ của từng nước hoặc hợp tác song phương không thể giải quyết được. Thông qua các chương trình, dự án cụ thể, việc hợp tác cũng đóng góp thiết thực cho cách nối tiểu vùng, thúc đẩy tiến trình liên kết kinh tế của các nước tiểu vùng, thu hẹp phản cách phát triển và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân trong tiểu vùng.
Nhìn chung, các cơ chế hợp tác tiểu vùng Mekong với các nước bên ngoài khu vực lông Nam Á được tăng cường hơn cả. Tuy nhiên một số cơ chế, dự án hợp tác giữa 10 quốc gia thành viên ASEAN vẫn đem lại những tác động tích cực đối với tiểu vùng nói riêng và cả khu vực nói chung. Hợp tác phát triển lưu vực sông Mekong ASEAN, AMBDC, đã thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa ASEAN với Trung Quốc, rút ngắn khoảng cách về trình độ phát triển trong các quốc gia thành viên, đồng thời xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa khu vực với Trung Quốc.
Ngoài ra, diễn đàn hợp tác kinh tế Vịnh Bắc Bộ mở rộng, BBG, tập trung phát triển cơ sở hạ tầng, giao thông vận khải, công nghệ thông tin, năm năm cũng góp phần nâng cao chất lượng sống của người dân tại tiểu vùng Mekong và cả khu vực Đông Nam Á, đồng thời xây dựng các tuyến đường xuyên biên giới nhằm phục vụ cho hoạt động giao thương và chuyển giao công nghệ giữa các quốc gia thành viên trở nên dễ dàng và nhanh chóng hơn.
Hơn nữa, việc hợp tác của tất cả các thành viên ASEAN trong vấn đề Mekong cũng giúp giải quyết các vấn đề về an ninh phi truyền thống, ô nhiễm nguồn nước, năm năm ASEAN và các cơ chế do ASEAN dẫn dắt tạo không gian chiến lược cho các nước thành viên hợp tác trong các vấn đề liên quan đến sông Mekong. Hiện nay, về mặt an ninh địa lý, lưu vực sông Mekong đang phải đối mặt với một số vấn đề an ninh phi truyền thống như an ninh nguồn nước, ô nhiễm môi trường, tội phạm xuyên quốc gia, năm năm do các vấn đề an ninh phi truyền thống mang tính chất xuyên biên giới tạo nên những tiềm ẩn có tác động tiêu cực đối với các nước ASEAN không thuộc lưu vực sông Mekong.
Vì vậy, cần có cách tiếp cận toàn khu vực để có giải pháp toàn diện, cần nhấn mạnh rằng an ninh phi truyền thống là một trong những vấn đề được quan tâm trong Cộng đồng Chính trị An ninh ASEAN, ABSC. Tóm lại, sự tham gia của tất cả các bên liên quan trong khu vực nhằm đạt được một chiến lược chung vì lợi ích hợp tác và an ninh toàn diện là điều cần thiết. Bên cạnh những thành tựu đạt được, các cơ chế hợp tác tiểu vùng vẫn còn một số hạn chế đáng kể.
Thứ nhất, thương mại được coi là lĩnh vực hợp tác quan trọng trong tiểu vùng nói riêng cũng như trong khu vực nói chung, tuy nhiên số lượng các dự án hợp tác trong lĩnh vực thương mại vẫn còn khá ít. Các chính sách, quy định quản lý cửa khẩu, các quy định hệ thống kiểm dịch động thực vật, SPS, thương mại điện tử của các nước tiểu vùng còn nhiều khác biệt, gây khó khăn cho việc hài hòa các quy định nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại chung.
Hai, sự khác biệt về trình độ và khoảng cách phát triển giữa khối Đông Nam Á lục địa và hải đảo cũng là một thách thức không nhỏ. Nếu ASEAN hải đảo không tìm được lợi ích của mình khi hợp tác với các quốc gia lưu vực sông thì khó mà để họ chủ động hợp tác với các nước kém phát triển hơn. Thứ ba, việc can thiệp và chi phối vấn đề Mekong của các nước lớn tại tiểu vùng ở Đông Nam Á cũng ảnh hưởng đến hoàn kết nội bộ, gây chia rẽ tiểu vùng, làm phức tạp tình hình an ninh khu vực.
Điều này tác động sâu sắc đến vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực cần lượt bảo vệ trước sự tranh chấp của một số bên tham gia bên ngoài trong tiểu vùng Mekong. ASEAN đang đặt mục tiêu trở thành trung tâm trong tiểu vùng sông Mekong. Nếu ASEAN không nỗ lực hơn nữa để đóng góp vào sự phát triển của tiểu vùng sông Mekong, ASEAN sẽ đánh mất vai trò này so với các nước khác như Trung Quốc và Nhật Bản.
Do đó, sự chia rẽ tưởng chừng như vô hình nhưng hiện hữu giữa Đông Nam Á đất liền và hải đảo sẽ ngày càng mở rộng. Việc tiểu vùng Mekong coi lợi ích và giá trị của mình với tư cách là một tổ chức khu vực vì lợi ích lâu dài của ASEAN, thay vì chỉ có 5 quốc gia trong tiểu vùng là cần thiết và nên được tăng cường hợp tác khu vực hơn nữa trong tương lai.
ASEAN cần làm gì? Để tăng cường sự phù hợp và giá trị gia tăng của ASEAN đối với tiểu vùng sông Mekong, ASEAN cần tiến hành nghiên cứu chân sâu để xác định những lỗ hổng trong các cơ chế hợp tác hiện có với sự tham gia của các nước sông Mekong. Khi đó, ASEAN nên nỗ lực lấp đầy những khoảng trống đó để đảm bảo rằng các nước Đông Nam Á lục địa nhìn thấy vai trò quan trọng mà ASEAN có thể đóng góp trong tiểu vùng sông Mekong.
Ngoài ra, trong bối cảnh có nhiều khuôn khổ hợp tác khác nhau ở tiểu vùng sông Mekong, ASEAN cần tìm cách tăng cường sự phối hợp và cải thiện tính cạnh tranh giữa các cơ chế này. Sẽ là điều không ngoan nếu tận dụng tốt nhất các cơ chế hiện có và trải hóa A, M, B, D, C thay vì tạo ra một cơ chế hợp tác mới. Sự tham gia của Trung Quốc vào A, M, B, D, C cũng nên được coi là một lợi ích chứ không phải là một mối nguy hại, vì điều quan trọng là phải tham khảo ý kiến với Trung Quốc vì nguồn của sông Mekong là ở Trung Quốc.
Lào là chủ tịch ASEAN năm 2024. Trước đó, vào tháng 4 năm 2023, Bộ trưởng Ngoại giao Lào Soamsee Komersit đã chủ trị hội nhị cấp cao của Ủy hội sông Mekong, MRC, lần thứ tư với chủ đề đổi mới, và hợp tác nhằm bảo đảm an ninh nguồn nước và sự phát triển bình vẩn của lưu vực sông Mekong để diễn ra thành công tốt đẹp với thông điệp đẩy mạnh hợp tác kết nối kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi hơn lửa cho các hoạt động hợp tác đầu tư, kinh doanh, khuyến khích thương mại biên giới và phát huyện.
Tại đây, hai bên nhất trí sẽ phối hợp chặt chẽ, ủng hộ lẫn nhau tại các diễn đàn đa phương, nhất là trong ASEAN và các cơ chế hợp tác tiểu vùng Mekong, ủng hộ lập trường chung của ASEAN về các vấn đề chiến lược ở khu vực, trong đó có vấn đề Điển Đông. Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn đánh giá cao sự chuẩn bị chủ động của Lào cho năm chủ tịch ASEAN 2024 và nhấn mạnh Việt Nam sẵn sàng tiếp tục hợp tác, hỗ trợ Lào đảm nhiệm thành công nhiệm vụ quan trọng này.
Có thể thấy từ nay đến năm 2025, các cơ chế hợp tác tại tiểu vùng sông Mekong sẽ đón nhận không ít thách thức. Trước tình hình đó, các cơ chế tiểu vùng và khu vực sẽ phải liên tục đổi mới, tự hoàn thiện, triển khai các nội dung hợp tác phù hợp với từng tình hình cụ thể. Để tiểu vùng thực sự phát triển bền vững trong thời gian tới, hợp tác đảm bảo an ninh nguồn nước, tiếp tục kết nối cơ sở hạ tầng giữa các quốc gia thành viên, cấp phần hoàn thành tầm nhìn cộng đồng ASEAN năm 2025 cần phải lại những trọng tâm quan trọng được các cơ chế hợp tác tại khu vực quan tâm đẩy mạnh.
Một số khuyến nghị dành cho Việt Nam Trong bức tranh toàn cảnh khu vực, những năm gần đây đã chứng kiến sự quan tâm ngày càng tăng của các cường quốc trong khu vực. Việc nâng cấp các cơ chế hợp tác liên quan đến tiểu vùng sông Mekong sẽ có ảnh hưởng không nhỏ tới các chiến lược lớn như tầm nhìn Ấn Độ Dương Thái Bình Dương Tự Do và Rộng Mở, FOIB, Sáng Chiến Vành Đai và Con Đường, Free Hành Động Hướng Đông, Chính sách Hướng Nam Mới, 5 năm Việt các nước khác ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN cho thấy ASEAN cần tận dụng kiệt để cái gọi là xu hướng lớn này.
Đối với Việt Nam, khu vực Mekong có tầm quan trọng về địa chiến lược, liên quan trực tiếp đến an ninh và phát triển của đất nước. Cùng với Biển Đông, sông Mekong đóng vai trò là không gian sinh tồn và phát triển của Việt Nam, gắn với lợi ích chính đáng của quốc gia trong bảo vệ chủ quyền, phát triển kinh tế, ổn định an ninh xã hội. Các vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống ở khu vực này đang tác động trực tiếp và sâu sắc đến sinh kế của hàng chục triệu người dân vùng đồng bằng sông Cửu Long nói riêng và cả nước nói chung.
Nhận thức rõ tầm quan trọng của tiểu vùng sông Mekong, Việt Nam đã và đang chủ động, tích cực tham gia vào tất cả các cơ chế hợp tác liên quan đến tiểu vùng. Việt Nam có nhiều đóng góp quan trọng cho sự phát triển của các cơ chế hợp tác tại tiểu vùng dưới nhiều hình thức như tổ chức hội nghị, hội thảo, xây dựng các văn bản quan trọng, thúc đẩy các sáng kiến và hỗ trợ tài chính cho các nước trong tiểu vùng.
Tại hội nghị cấp cao ủy hội sông Mekong lần thứ tư vừa qua, đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam, đứng đầu là Thủ tướng Phạm Minh Chính, đã có sự đóng góp rất tích cực, chủ động, hiệu quả, thể hiện Việt Nam luôn là thành viên tích cực, có trách nhiệm ở khu vực cũng như trong cộng đồng quốc tế, chung tay đóng góp để Mekong mãi là dòng chảy của hòa bình, thịnh vượng và phát triển.
Như nhà lãnh đạo chính phủ Việt Nam khẳng định mạnh mẽ tại diễn đàn quan trọng này, sông Mekong quanh co ngúc nhưng thái độ của Việt Nam đối với dòng sông sẽ luôn rõ ràng, minh bạch, tất cả vì môi trường sinh thái của dòng sông, vì lợi ích chung của cộng đồng cư dân sống quanh lưu vực, vì trách nhiệm với thế hệ tương lai. Trong tương lai, Việt Nam nên tiếp tục tham gia tích cực, chủ động và phát huy vai trò của mình nhiều hơn trong các cơ chế hợp tác.
Ngoài ra, Việt Nam cũng cần chủ động phối hợp, vận động các nước trong tiểu vùng đạt được sự đồng thuận trong việc quy hoạch phát triển tiểu vùng, cũng như đoàn kết để tranh thủ và đấu tranh khi cần thiết với các đối tác bên ngoài. Tiếp đó, Việt Nam nên chú trọng vào các lĩnh vực hợp tác mà Việt Nam có thể phát huy lợi ích và lợi thế. Việt Nam cần có chiến lược tổng thể cho việc tham gia vào các cơ chế tiểu vùng cũng khu khu vực, xác định rõ trọng tâm, tập trung và phân bổ nhân lực cần thiết để việc tham gia đạt được kết quả tối ưu thay vì theo đuổi nhiều cơ chế khác nhau nhưng lại thiếu hiệu quả.
Ngoài ra, việc lồng ghép hợp tác Mekong vào các cơ chế hợp tác của ASEAN, các diễn đàn, chương trình hợp tác song phương là một biện pháp cần ngược thực hiện liên tục. Việt Nam có thể thúc đẩy đưa vấn để sử dụng nguồn nước vào chương trình nghị sự của ASEAN để thành lập một ủy ban về sử dụng nguồn nước tại song Mekong, dựa trên mô hình trước đây trong ASEAN về ủy ban hợp tác chống cháy rừng và khói mù xuyên biên giới giữa bốn thành viên Malaysia, Singapore, Indonesia, và Thái Lan.
Việt Nam, quốc gia nằm ở cuối hạ lưu song Mekong, đã và đang chịu ảnh hưởng tiêu cực từ các hoạt động khai thác từ các nước ở thượng nguồn nền vì chủ động và tích cực tham gia vào các cơ chế hợp tác liên quan tại tiểu vùng là rất cấp thiết. Việc trở thành thành viên tích cực trong các cơ chế là cơ hội để Việt Nam tranh thủ tiển khai các nội dung hợp tác phục vụ phát triển kinh tế xã hội, tăng cường hợp tác song phương, đa phương trong và ngoài tiểu vùng, vừa có thể sử dụng các diễn đàn khác nhau để đấu tranh, bảo vệ các lợi ích của Việt Nam trong khu vực.
Chính vì vậy, một chính sách sát đáng, các biện pháp héo léo nhằm tranh thủ sự trợ giúp về vốn, kỹ thuật từ các dự án hợp tác, tuyên truyền và đấu tranh bảo vệ lợi ích của các nước hạ nguồn song Mekong là rất cần thiết để Việt Nam tiếp tục phát triển, bảo đảm an ninh, đồng thời nâng cao vị thế và vai trò của mình trong khu vực và trên thế giới.
